„Wszystko, co powiedziano Ci na temat plastiku to nieprawda – recycling nie jest odpowiedzią” | O zasadzie 3R (3U)

„Idź do kuchni, otwórz swoją lodówkę i szafki, i wyjmij wszystko co zrobione jest z plastiku. Woreczki makaronu, ryżu (czy komosy, jeśli to Twoja bajka), butelki z olejem czy kefirem, opakowania sera i wędlin, kartony mleka czy soku, tacki z mięsem czy rybami, torebki szpinaku, trzypaki kiwi, pudełka z pomidorkami koktajlowymi, słoiczki na zioła (a przynajmniej ich pokrywki), butelki z płynem do naczyń, gąbki (opakowania, a często i same gąbki). Lista nie ma końca – a to tylko jedno pomieszczenie.”

(tłumaczenie wolne, nieco dostosowane do polskich realiów)

Tak zaczyna się opublikowany we wrześniu tego roku artykuł Sireny Bergman. Ukazał się on na łamach „The Independent”, a trafił do mnie dzięki jednej z użytkowniczek Instagrama: zajrzyjcie na @eko.polka, a w przypiętych relacjach znajdziecie „O recyklingu”.

Zarówno Sirena, jak i zainspirowana jej felietonem Paulina skupiają się na plastiku i oczywiście jak najbardziej mogę zrozumieć dlaczego. Pamiętam, że na lekcjach środowiska w podstawówce największy nacisk kładziono na oszczędzanie wody i papieru. Z czasem obawa o zasoby wody i obszary leśne została u mnie wyparta przez lęk spowodowany zanieczyszczeniem powietrza i efektem cieplarnianym. Natomiast dzisiaj zdecydowanie najbardziej przeraża mnie to, pod jaką grubą warstwą plastiku się zakopaliśmy. Niedawne odkrycie problemu mikroplastiku bardzo dolało oliwy do ognia i dlatego w pełni rozumiem, że dla wielu z nas stał się on wrogiem numer jeden, czego objawem stała się absurdalna krucjata antysłomkowa*.

* Absurdalna przez swoje rozmiary i kompletną obojętność na bardziej palące problemy, oczywiście samą ideę popieram.

Pospolite ruszenie w temacie plastikowych jednorazówek zaowocowało niedawnym newsem: Parlament Europejski przegłosował zakaz używania wielu z nich. Wejdzie on w życie w 2021 roku i sama decyzja jako taka jest wspaniałą wiadomością. Musimy jednak mieć na uwadze, że produkty jednorazowe nie są naszym jedynym problemem.

Recykling lekiem na całe zło?

Ale, ale – można pomyśleć – od czego jest recykling. No cóż, nie chciałabym tutaj streszczać wspomnianego wcześniej artykułu z The Independent, więc zachęcam do jego lektury. Zaprezentuję jednak kilka najważniejszych faktów:

• Recykling plastiku to głównie tak zwany downcycling: z grubej „udającej szkło” butelki z oliwą z oliwek zrobi się na przykład cienką butelkę na wodę mineralną, a z niej ostatecznie nic wartościowszego niż pęk torebek foliowych. Plastiku nie można przetwarzać w nieskończoność i po maksymalnie kilku cyklach zostajemy z garścią foliówek z którymi właściwie nie da się zrobić już nic... poza odczekaniem jakichś 450 lat, aż się rozłożą.

• Oczywiście warto walczyć o recycling tego plastiku! Może i tak wyląduje on na wysypisku, ale przynajmniej do produkcji tej butelki, wycieraczki czy innego wyrobu z plastiku drugiej kategorii nie trzeba będzie pozyskać czystej ropy, a to też jest ważne. Szkoda tylko, że według danych brytyjskich (a umówmy się, polskie raczej nie będą lepsze) 2/3 plastiku w kuchni nie da się zrecyklingować.

• Z kolei z tego plastiku, który teoretycznie można byłoby poddać recyklingowi, w Wielkiej Brytanii aż 70% trafia na wysypisko, do oceanu albo zostaje spalone z uwolnieniem potencjalnie szkodliwych toksyn do środowiska.

Zanim kompletnie się załamiemy warto podkreślić, że recyklingowi papieru, szkła czy metalu jest zdecydowanie bliżej do zamkniętej pętli, w której dany surowiec można z marginalnymi stratami odzyskiwać w nieskończoność. A to jest naprawdę coś!

Ale ten nieszczęsny plastik niestety jeszcze długo będzie spędzał nam sen z powiek (i słusznie!) dlatego chciałabym w tym momencie zamknąć temat recyklingu, a pomówić o czymś znacznie ważniejszym. Bo skoro recykling nie jest tak wydajny jak byśmy sobie tego życzyli, to przecież muszą być inne opcje! Owszem, są. A nazywają się one…

Zasada 3 x R (Reduce, Reuse, Recycle) lub w wersji polskiej

3 x U: Unikaj, Użyj (powtórnie), Utylizuj

 

Autor: Jmarchn, with collaboration of Núria Vidal Rodrigo

Nie powiedziałabym, żeby powyższy schemat był specjalnie czytelny i szczerze przyznam, że nie wszystkie jego implikacje są dla mnie w pełni jasne. Ale to on właśnie posłużył jako najważniejsza inspiracja do dzisiejszego tekstu! Dlatego chciałabym abyśmy wszystkie się mu przyjrzały.

Oś po lewej opisana jest „options least favoured/more favoured”, czyli w wolnym tłumaczeniu: „opcje mniej/bardziej preferowane”. I jak widzicie, Recycling jest w tym schemacie na samym dole i, co gorsza, niezbyt wiele jego aspektów to decyzje, które możemy podejmować sami. To bardziej kwestie legislacyjne, samorządowe, za którymi możemy opowiadać się ewentualnie podczas wyborów, otwartych zebrań czy choćby udzielając się internecie – tak jak ja robię to teraz.

Moim zdaniem z perspektywy Kowalskiego zdecydowanie ważniejsze są pozostałe dwa R/dwa U i skoro temat recyklingu/utylizacji omówiłam z grubsza już wcześniej, pozwólcie że przejdę teraz do tego, co naprawdę powinno być dla nas priorytetem.

REDUCE (Unikaj, Ogranicz…)

Absolutną podstawą świadomego konsumenta powinno być podejmowanie racjonalnych decyzji zakupowych. I tu pojawiają się złe wieści dla wielu z nas: zakupoholików, hedonistów, kolekcjonerów, ogólnie dla każdego, kto kupuje rzeczy, które nie są mu potrzebne. Czyli prawdopodobnie dla każdego, ze mną na czele.

I teraz nie zrozumcie mnie źle: nie uważam, żeby istniała jakaś jedna żelazna zasada według której można łatwo weryfikować co jest nam potrzebne, a co nie.

Czy potrzebuję łagodnego żelu pod prysznic w plastikowej butelce? W sumie to nie: z nożem na gardle mogłabym myć się mydłem w kostce, zawiniętym tylko w cienki papierek. Ale mydła wysuszają moją skórę i nie zamierzam ich używać, a w mojej własnej głowie czuję się całkowicie rozgrzeszona (a jeśli ktoś z tego powodu ma mnie za gorszego człowieka to do widzenia, nie będę tęsknić).

Generalnie unikam metek jako takich, ale jeśli już miałabym się gdzieś zaklasyfikować, to myślę, że LESS waste (mniej odpadów) pasowałoby jak ulał. Zero waste nie jestem i myślę, że nie będę nigdy, chociaż przecież podziwiam jak jasna cholera. Jestem też pewna, że znaczna większość moich czytelniczek nie jest #zerowaste i do tego nie aspiruje, bo ma swoją listę niezbywalnych standardów, poniżej których nie chce czy nie może schodzić.

Myślę tu na przykład o mamach, które miałyby odmówić dziecku plastikowych zabawek. Myślę o blogerkach paznokciowych, które mają setki lakierów z plastikowymi nakrętkami. Myślę o każdej z nas, która czasem skusi się na słoik Nutelli z plastikową zakrętką i olejem palmowym w składzie. To takie śmieszne przykłady, ale pokazują jak złożone jest nasze zapotrzebowanie na plastik.

Ale wiedzcie jedno: ja Was nie oceniam. Nikt nie jest święty, a ten ułamek promila prawdziwych zero waste ludzi na świecie powinien nam służyć jako inspiracja i motywacja, a nie jako kopniak, bo my nie jesteśmy aż tak dobre. Więc warto takie treści podglądać, czerpać z nich inspiracje, a kto wie: może nasza granica tego, co jest akceptowalne z czasem się przesunie.

Tak kompletnie osobiście powiem, że u mnie dokładnie tak było. Kiedy Bogusia pierwszy raz pokazała na blogu swoje wielorazowe płatki do demakijażu, wstrząsnął mną po prostu dreszcz odrazy i popukałam się w głowę. Za drugim i bodajże trzecim razem dalej wydawało mi się to kompletnie niepojęte. Za kolejnym po prostu odpaliłam komputer i zamówiłam swoje płatki, których używam od około 1,5 roku i nie wyobrażam sobie powrotu do klasycznych.

Z zadeklarowanej mięsotarianki herbu „Obiad bez mięsa to nie obiad!” jedzącej mięso w różnej postaci na każdy posiłek, udało mi się bez większego wysiłku zredukować to do jednego posiłku mięsnego na kilka tygodni (czasem częściej, czasem rzadziej, nie stawiam sobie jakichś twardych wytycznych).

I mogłabym tak bardzo, bardzo długo. Moim głównym przesłaniem jest: jeśli ogólnie tematy środowiskowe są nam bliskie i mamy je gdzieś z tyłu głowy, to bardzo często nasza definicja różnicy między małym, godnym wysiłku poświęceniem a dziwacznym, utrudniającym życiem wymysłem okazuje się BARDZO płynna.

Dlatego te tematy związane z ekologią i pokrewnymi tematami (esencjalizmu, minimalizmu…) będą się tu pojawiały, bo to mi w duszy gra, a jeśli moje wpisy mogą sprawić, że u kogokolwiek „z tyłu głowy” zadomowi się troska o środowisko, to tylko lepiej ❤

I jeśli czytałyście moje dotychczasowe wpisy na te tematy to wiecie, że idea Reduce/Unikaj jest dla mnie megaważna. W serii o mojej szafie kapsułkowej w duchu slow fashion pokazuję Wam, że bez problemu radzę sobie ze stosunkowo niewielką ilością ubrań. Z kolei w tekście o minimalistycznej pielęgnacji ciała punktuję wszystkie zbędne produkty, które z półek drogerii kuszą promocjami, kolorowymi opakowaniami i twarzami celebrytek. W przyszłości chciałabym poruszyć jeszcze wiele innych tematów (od makijażu, przez jedzenie po rozrywkę), ale już sam wrzucony wcześniej graf sugeruje nam sposób myślenia jaki warto byłoby przyjąć gdy rozważamy nowy zakup:

1. Prewencja: czy naprawdę potrzebujemy danej rzeczy? Czy nie ma dla niej jakiejś alternatywy?
2. Minimalizowanie: kupując unikajmy produktów nadmiernie pakowanych (zwłaszcza w plastik!), rozważmy kupowanie z drugiej ręki oraz wypożyczenie lub współdzielenie danej rzeczy (z rodziną, sąsiadami…).
3. Miejmy na uwadze, że nasze decyzje mają moc w różnych środowiskach: czasem chodzi o stricte osobiste wybory, czasem o nasz sposób prowadzenia domu, czasem naszego zachowania w społeczności, a czasem w biznesie.
4. Wybierając dany towar skupmy się nie tylko na cenie czy wyglądzie, ale weźmy też pod uwagę jego wydajność czy możliwość zrecyklingowania.

Z tym Was zostawiam. Każdy ma swój rozum. Pamiętajcie, że żadna fajna osoba nie będzie Was z tego rozliczać; wypominać Wam że rok temu kupiłyście sobie tanie kolczyki, które nie dość że były z plastiku, to jeszcze nie były Wam niezbędne do życia! Takie komentarze zdarza mi się widywać na proekologicznych blogach i często zastanawiam się, czy rzeczywiście ich autorzy to prawdziwi zerowasterzy (których roczne śmieci mieszczą się w słoiku!) czy raczej zwykli, ludzcy ludzie. Wiecie, tacy którzy może się starają a może nie, ale na pewno są zatruci przez swój jad. Jeśli Wam się zdarzy, nie przejmujcie się. Po prostu róbmy swoje i starajmy się pomalutku, powolutku racjonalnie podnosić sobie poprzeczkę.

REUSE (Użyj powtórnie)

Wróćmy na chwilę do tematu słomek. Kilka miesięcy temu pierwszy raz wstałam w sobotę na poranny basen. Moja przyjaciółka poszła razem ze mną i byłyśmy z tego wyjścia TAK DUMNE, że po drodze wstąpiłyśmy do kawiarni po dwie kokosowe kawy na wynos. Kubki były bodajże papierowe, ale o zgrozo! były w nich też plastikowe słomki.

Te słomki mamy w mieszkaniu do teraz. Po każdej zumbie i po prawie każdym basenie robimy sobie z Z. po wielkim kubasie zielonego smoothie, które pijemy przez te słomki, a potem je myjemy, suszymy i wkładamy do szuflady ze sztućcami. Oczywiście wyglądają one już na trochę sfatygowane, ale przecież nie podajemy ich gościom do drinków! Mają zasysać płyn i zasysają, dla nas koniec historii.

To jeden z wielu aspektów Reuse: ponowne używanie produktów, które powszechnie uchodzą za jednorazowe. Ja siatki-foliówki noszę ze sobą na zakupy i jeśli chcę kupić pół kilo śliwek, to wrzucam je do starej, pomiętej siatki zamiast odrywać nową ze sklepowej rolki. Wiele dziewczyn używa kartonowych tutek po kosmetykach Resibo jako stojaków na pędzle albo kredki. W ogóle internet roi się od blogów, kanałów i portali poświęconych rękodziełu/DIY i mnóstwo z opisywanych technik opiera się właśnie o ponowne użycie czegoś, co mamy w domu.

Oczywiście, wiele tych instruktaży DIY jest nieco infantylna i jest to szczególnie dobra opcja dla mam z dziećmi. Ja w moim mieszkaniu pewnie nie chciałabym dekoracji z kubeczków po jogurcie, więc takowej nie wykonam. Ale jeśli miałabym pod opieką jakieś maluchy to zdecydowanie wolałabym porobić z nimi coś kreatywnego zamiast odpalić im bajkę. Oczywiście bardzo tu upraszczam.

To, co w Reuse jest dla mnie najważniejsze to dbałość o to, co posiadamy: prawidłowe obchodzenie się z danym towarem i naprawianie usterek zawsze, gdy jest to racjonalnie możliwe.

Kupowanie ubrań dobrej jakości często motywuje nas do dbania o nie i do szukania sposobów na uratowanie ich, gdy coś je uszkodzi. W analogicznej sytuacji z koszulką za 5 zł większość z nas bezceremonialnie posłałaby ją do kosza. Na blogach eko często widzę propozycje przeróbek ubrań w rodzaju: ze starych dżinsów można zrobić szorty, ze swetra torbę i tak dalej. W pierwszej kolejności warto zastanowić się, czy daną rzecz po przeróbce będziemy w ogóle nosić. Ja akurat nie, więc stare ubrania wolę wrzucać do kontenerów PCK, a w ostateczności pociąć na szmaty by nie kupować nowych w sklepie. Oczywiście jeśli T-shirt yarn nam się podoba, pasuje do naszego stylu czy mieszkania to tylko się cieszyć!

Każdy z nas kupuje produkty, które trzeba zużyć w określonym terminie: od jedzenia po kosmetyki. I niestety, marnujemy mnóstwo jedzenia, a z chemią jest tylko gorzej. Szczególnie ze zużywaniem kosmetyków kolorowych idzie to opornie, zaryzykuję  zatem takie oto stwierdzenie: większość z nas ma takie zapasy kolorówki, że gdyby wzięła się za jej zużywanie to nie licząc tuszu do rzęs, kosmetyków nie zabrakłoby nam przez długi, długi czas. Zastanówmy się ile zajmuje zużycie bronzera, rozświetlacza, różu. Jeśli skupimy się na używaniu ich (zwłaszcza zamiast kupowania nowych! robiąc pętlę do Reduce) wyświadczymy środowisku przysługę.

Nie zapominajmy też o sprzęcie! Pewnie w połowie polskich domów jest szuflada pełna starych telefonów i ładowarek, bo utarł się dziwny zwyczaj wymieniania telefonu co dwa lata. Sam zwyczaj to temat związany z Reduce, ale pozostając przy Reuse: stare telefony warto oddać za symboliczną cenę czy sprzedać choćby w komisie (gdzie często przyjmują także zepsute) i pozwolić im dostać drugie życie. Okej, jeden zapasowy na wypadek awarii naszego głównego aparatu to dobry pomysł, ale więcej? Chyba niekoniecznie.

Zresztą, każde z trzech R/trzech U to temat rzeka i przykłady mądrych, świadomych zachowań można by mnożyć w nieskończoność. Ale mam nadzieję, że udało mi się dzisiaj zbudować pewien fundament do dalszych rozmyślań!

***

Mam nadzieję, że tekst się Wam spodobał – w razie czego czekam na Wasze komentarze czy reakcje na Facebooku, KLIK!

Uściski!

Anna